SONGON DIA DO PANATAPANTA TARINGOT TU HATA BATAK
I DI PUDIAN NI ARI?
Di
angka tingki na parpudion nunga sai adong tarbege sosososo sian angka natuatua
ni halak Batak tu angka sundut na umposo asa unang maila marhata Batak. Tubu
sosososo i ala nunga lam torop halak Batak i lumobi angka sundut na umposo na
so mangargahon hata Batak i be. Gariada tahe nunga lam torop na mangkailahon
hata na sinuanhon ni ompunta manang natorasta i. Nunga pola tahe adong deba
halak batak i na hira sumubangkon hata batak i, gabe sai marhata na asing nama
nasida dohot ianakhonna di bagasna be. Ujungna, nunga lam torop be angka
dakdanak na di tano parserahan naso
umboto hata batak i be , ala ndang pola dihaporluhon natorasna laho mangajarhonsa
tu angka anakhonna i. Tangkas tabereng do nuaengon langgus ni na deba halak
Batak, di tingki martangiang pe di bagasna nunga ummalo marhata na asing sian
hatana sandiri. Hape, tubu jala magodang di bonapasogit dope nasida. Alani
kemajuan na manosak, tung mansai maila do na deba marhata batak tung pe
diparadatan. Adong do deba halak batak i
nang pe dipangkulingi donganna ibana marhata batak, alai dialusi dohot hata
Indonesia. Jala adong deba na so
manghangoluhon hata ni angka umpasa i be hombar tu pamangkeon manang hapeahanna
be, alai holan diapil sambing hata ni umpasa i.
Tabereng
ma rupani sai adong do angka raja ”parhata
naposo” pasegasegahon hata batak i marhitehon hata umpasa na dibaenbaen
sandiri. Isarana hata ni umpasa na sintong mangihuthon na ni podahon ni ompu
sijolojolo tubu on do: “Bintang narumiris tu ombun nasumorop. Anak pe riris di
hamu, boru pe tung torop”. Alai nunga adong na barani manggantihon i dohot “umpasa” na dibaenbaen sandiri asa
songon na jago didok rohana mandok: “Mamolus halak Inggiris sipatuna mardorop.
Anak pe di hamu riris, boru pe tung torop”. Hape sampiran ni angka umpasa na
pinungka ni sijolojolo tubu i, ingkon sai marpardomuan do i tu sintuhu ni umpasa
i. Ndang asal dibaen nasidanon i/ On ma umpasa napaleahon hata batak dohot
pametmethon kebudayaan ni habatahon i.
Aha do alana umbahen na songoni halak hita?
Adong do i, alani angka parsaoran dohot angka bangso na asing gabe tarpaksa
gabe marhata na leban ma asa boi masiantusan. Ianggo ala ni i do, denggan do i.
Ai molo godang ragam ni hata taantusi, dalan tu hamajuon do i di bangsonta.
Alai adong do di na deba sian lea ni roha mardongan hailaon laho mangkatahon
hata batak nauli i, hape gabe ujungna mamboan haliluon ni pomparanna di sogot
niari. Sai adong do halak Batak molo marhata batak, asa songon na maju dihilala
rohana ibana, godang ma dipassaorhon hata naleban tu bagasan hata batak i, hape ndang dihilala naung gabe
mangorui hapolinon dohot arga ni ni hata batak i do ibana. Hea do nisungkun
dongan halak batak, na so umboto hata batak be, boasa so olo nasida mangguruhon
hata batak i, hape mangguruhon hata na asing, israna ni hata Inggris, hata
Mandarin, hata Jepang, tung marsitutu do. Songgot do roha mambege alusna, ai
didok, mansai sompit do pamangkeon ni hata batak i, jala ndang adong dalan ni
ngolu sian i, ai so boi pangkeon laho mangalului karejo. Alus i tontu patuduhon
langgus dohot lea ni roha do i mida hata batak i.
Molo lea rohanta di hatanta
i, tontu na mangaleai dirinta sandiri do hita disi, ai bagian ni hadirionta do
hata Batak i. Hape mangihuthon panangkasion ni angka pande hata, masuk tu
horong hata na mansai mora jala uli do hata Batak. Hombar tu pangalahona, boi
do tarbagi tolu hata batak i, i ma adong hata batak maninggoring, adong hata
andung, adong hata batak siganup ari.
Angka hata batak maningoring, ima angka hata batak naung tumua na so
apala somal be dipangke siganup ari.;, israna ni angka goargoar ni tingki,
goargoar ni ari, goargoar ni bulan, na so
pola sude umbotosa, asing ni angka natuatua dohot angka na malo ni halak batak
na jolo. Di buku Bibel na marhata Batak
Toba (ima Padan na Imbaru na disalin IL Nommensen taon 1870 an sian hata Gorik
dohot Padan Na Robi na disalin PH Johnannsen sian Hata Heber taon 1890 an),
mansai godang do dapot disi hata Batak maninggoring na so pola dipangke be di
tingkion, gabe mansai maol antusan. Tiruanna hata “silumaksaijur” na marlapatan
parbue ni bortian na mansai poso do pe (embrio), “santi balatuk” marlapatan marria manang
marpungu laho padoshon tahi di sasada siulaon, dohot angka na asing do pe. Hira
so piga be na boi mangantusi i anggo so dibereng kamus hata batak.
Angkup ni i adong do hata
andung, ima hata na dipangke angka na malo mangandung laho mangandungkon
sidangolonna. Molo angka na malo mangandung, mansai uli do andungna i begeon,
lengenlengen sipareon umbegsa, pola manorusi tu roha. Di hasomalan mangandung
on do berengon naung mago haulion ni hata batak i, ai ndang piga be halak batak
na malo mangandung. Hata andung ndang pola dipangke i siganup ari. Mansai halus do
hata andung i begeon. Isara ni hata andung ni among i ma parsinuan, anak:
sinuan tunas, boru: sinuan beu, inong: pangintubu, sinonduk (suami): siadopan, lae
(eda): silancapon, dohot angka na asing. Hata batak siganup ari, ima angka hata
na somal dipangke di angka panghataion siganup ari, di parsaoran tu dongan. Torop
hata batak siganup ari on, nunga marsampur dohot angka hata na ro sian duru.
Taringot tu hamoraon ni hata
batak, tarida do i na adong sipata sampe tolu manang opat hata manang pandohan
na sarupa lapatanna. Tiruanna, baba hata na sarupa tusi ima: pamangan, simangkudap. Ngingi hata na sarupa
ima: ipon, pangalo. Obuk, hata na
sarupa ima: jambulan, sitarupon. Tangan
ima botohon, simangido, dohot lan angka
na asing do pe.
Umbahen na lam mago deba
hata batak, i ma ala lam tarbatas pamangkena, lumobi di na lam bidang parsaoran
dohot pardomuan ni halak Batak tu suku manang bangso na sing. Alani lam mago
sadasada ma hata batak i, ujungna diparkirahon halak boi do i di sada tingki
gabe mago. Alai molo mago hata batak, bangso
Batak pe dohot sandirina do mago, mago budaya batak songon i dohot adat batak
i, ai hata batak ido sada tanda ni hadirion ni bangso batak i, songon i dohot
budaya nang adat batak i. Tung so boi do
tabayangkon, pardalanan ni adat batak so mamangke hata batak. Asa marlapatan angka umpasa batak na mansai
uli i ingkon dihata batak do i dihatahon. Umpasa i adong na marrumang
sintasinta, pangidoan manang tangiang, tu Na marhuaso di ginjang ni saluhutna,
adong na patoguhon ruhut paradaton dalihan na tolu ni halak Batak.
Antong aha do sihanenonta
asa unang mago hata Batak i?
Parjolo, ingkon tangkas do
taargahon jala tahaholongi hata batak i songon dia panghaholonginta di dirinta
songon bangso batak, ai bagian ni hadirion (identitas) ni bangso batak do hata
batak i. Unang lea rohanta di hata batak, ai molo learohanta di hata batak na
mangaleai dirinta sandiri do hita disi.
Paduahon, tapangke ma ganup
ari hatabatak i, di tongatonga ni bagasta, tu anakhon manang keluarga, songon i
nang di angka parsaoran tu sama hita halak batak. Unang maila hita marhata
batak, ai molo maila hita marhata batak, tontu maila ma hita maradophon dirinta
sandiri. Asa boi martahan hata batak i, ingkon na sai dipangke do, jala molo so
dipangke be ujungna gabe mate ma.
Patoluhon, Taguruhon ma hata
batak i dohot denggan. Na jolo di bona pasogit (hitaan), sian mulai Singkola
Rayat (SR), sahat tu Sekolah Menengah Pertama (SMP) masuk bagian ni mata
parsiajaran do hata batak, songon i dohot surat batak. Godang do angka buku
sijahaon na disurat di hata batak dohot surat (aksara) batak. Di kalas opat SR,
niingot do pe iba sandiri, nunga dos maloniba manjaha buku sijahaon hata batak na marsurat
batak dohot buku sijahaon na marsurat latin. Di SMP dipabagas ma i muse, songon
dia pamangkeon ni hata batak i dohot panurathonna. Di tingkion ndang binoto
manang na adong dope parsiajaran hata batak i di SD sahat tu SMP di
bonapasogit. Alai di bonapasogit pe siganup ari binereng di angka tingki na
parpudion, angka dakdanak pe nunga marhata Indonesia, jala natoras pe tu angka
anakhonna pe nunga marhata Indonesia. Hape bonapasogit nama sasintongna na
diharaphon boi marpartahanhon hata batak i. Alai molo di bona pasogit pe ndang
sadia be marpangke hata batak i tu angka sundut na umposo, gabe ninna roha ma,
boha nama ulaning hata batak i muse di pudian ni ari. Anggo di parserahan,
ndang tagamon be adong parsiajaran hata batak di parsingkolaan. Alai dison ma ra
natoras, dohot angka lembaga manang institusi na adong hubunganna tu habatahon boi mangajarhon hata batak i tu angka sundut
na umposo.
Paopathon, sada institusi na
dihirim boi di tongatonga ni halak batak boi manorushon hata batak i i ma
Huria, lumobi Huria Kristen Batak Protestan (HKBP), na adong goar Batak di
bagasanna, marhite pamangkeon na tangkas di hata batak i. Boi ma dipartahanhon
marhite parmingguon, singkola minggu, parguru malua, sermon, dohot jamita. Alai
songon na taboto, ndang polin be HKBP mamangke hata batak, di parmingguon
jamita dohot angka rumang ni panghobasion na asing. Molo adong dua hali
parmingguon di gareja, sada nunga na marhata Indonesia, sada nari ma marhata
batak. Na marhata batak i pe, sipata ndang polin be hata batak dipangke, nunga
dipasaorsaorhon tu hata na asing isara
ni hata Indonesia,lumobi di jamita. Boi
i masa na songon i, ala parjamita i pe, olo do ndang apala “fasih” be marhata
batak, ia so i ala didok roha ni pandita boi ummura mangihuthon jamita i angka
parminggu na so apala pas be marhata batak. Anggo didok roha nian, molo marhata
Indonesia parmingguon i, bulus ma polin hata Indonesia dipangke, jala molo
marhata batak bulus ma polin hata batak dipangke, unang dipasaorsaorhon tu hata
na asing. Na baruon, molo disurat pe tingting huria, disurat do i di hata
batak, alai anggo nuaeng nunga disurat di hata Indonesia. Jadi alani i ndang
apala boi be nang huria hibul pateanhon hata batak i tu angka ruas ni huria
lumobi tu angka sundut na umposo.
Palimahon, Institusi na
asing na boi diharaphon laho manorushon hata batak on, i ma angka
“lembaga-lembaga” paradaton dohot budaya batak, songon i dohot angka punguanpunguan marga, asa boi nian polin
mamangke hata batak i di angka ulaon, manang “kegiatan” na pinatupana di tongati-tonga
ni halak batak.
Songon i ma saotik pamingkirion sian iba sahalak naung tardok natuatua di halak batak, na boi mangantusi jala manghangoluhon hata batak dohot budaya batak i do pe, hira panungguli ni rohanta, songon dia do panapanta taringot tu hata batakta on, jala dia ma sibahenonta asa boi nian martahan hata batak on. Arop do roha adong angka alus dohot pamingkirion na boi pauliulihon habatahonta i. Tahaporseai do na silehonlehon ni Debata do nang hata dohot budaya batak i di hita bangso batak. (Pdt MSM Panjaitan, pendeta HKBP emeritus ).
Tidak ada komentar:
Posting Komentar