Kamis, 14 Januari 2021

SONGON DIA DO PANATAPANTA TARINGOT TU HATA BATAK I DI PUDIAN NI ARI?

 

SONGON DIA DO PANATAPANTA TARINGOT TU HATA BATAK I DI PUDIAN NI ARI?
 
        Di angka tingki na parpudion nunga sai adong tarbege sosososo sian angka natuatua ni halak Batak tu angka sundut na umposo asa unang maila marhata Batak. Tubu sosososo i ala nunga lam torop halak Batak i lumobi angka sundut na umposo na so mangargahon hata Batak i be. Gariada tahe nunga lam torop na mangkailahon hata na sinuanhon ni ompunta manang natorasta i. Nunga pola tahe adong deba halak batak i na hira sumubangkon hata batak i, gabe sai marhata na asing nama nasida dohot ianakhonna di bagasna be. Ujungna, nunga lam torop be angka dakdanak na di tano parserahan  naso umboto hata batak i be , ala ndang pola dihaporluhon natorasna laho mangajarhonsa tu angka anakhonna i. Tangkas tabereng do nuaengon langgus ni na deba halak Batak, di tingki martangiang pe di bagasna nunga ummalo marhata na asing sian hatana sandiri. Hape, tubu jala magodang di bonapasogit dope nasida. Alani kemajuan na manosak, tung mansai maila do na deba marhata batak tung pe diparadatan.  Adong do deba halak batak i nang pe dipangkulingi donganna ibana marhata batak, alai dialusi dohot hata Indonesia.  Jala adong deba na so manghangoluhon hata ni angka umpasa i be hombar tu pamangkeon manang hapeahanna be, alai holan diapil sambing hata ni umpasa i. 

Tabereng ma rupani  sai adong do angka raja ”parhata naposo” pasegasegahon hata batak i marhitehon hata umpasa na dibaenbaen sandiri. Isarana hata ni umpasa na sintong mangihuthon na ni podahon ni ompu sijolojolo tubu on do: “Bintang narumiris tu ombun nasumorop. Anak pe riris di hamu, boru pe tung torop”. Alai nunga adong na barani manggantihon i  dohot “umpasa” na dibaenbaen sandiri asa songon na jago didok rohana mandok: “Mamolus halak Inggiris sipatuna mardorop. Anak pe di hamu riris, boru pe tung torop”. Hape sampiran ni angka umpasa na pinungka ni sijolojolo tubu i, ingkon sai marpardomuan do i tu sintuhu ni umpasa i. Ndang asal dibaen nasidanon i/ On ma umpasa napaleahon hata batak dohot pametmethon kebudayaan ni habatahon i.
Aha do alana umbahen na songoni halak hita? Adong do i, alani angka parsaoran dohot angka bangso na asing gabe tarpaksa gabe marhata na leban ma asa boi masiantusan. Ianggo ala ni i do, denggan do i. Ai molo godang ragam ni hata taantusi, dalan tu hamajuon do i di bangsonta. Alai adong do di na deba sian lea ni roha mardongan hailaon laho mangkatahon hata batak nauli i, hape gabe ujungna mamboan haliluon ni pomparanna di sogot niari. Sai adong do halak Batak molo marhata batak, asa songon na maju dihilala rohana ibana, godang ma dipassaorhon hata naleban tu bagasan  hata batak i, hape ndang dihilala naung gabe mangorui hapolinon dohot arga ni ni hata batak i do ibana. Hea do nisungkun dongan halak batak, na so umboto hata batak be, boasa so olo nasida mangguruhon hata batak i, hape mangguruhon hata na asing, israna ni hata Inggris, hata Mandarin, hata Jepang, tung marsitutu do. Songgot do roha mambege alusna, ai didok, mansai sompit do pamangkeon ni hata batak i, jala ndang adong dalan ni ngolu sian i, ai so boi pangkeon laho mangalului karejo. Alus i tontu patuduhon langgus dohot lea ni roha do i mida hata batak i.
Molo lea rohanta di hatanta i, tontu na mangaleai dirinta sandiri do hita disi, ai bagian ni hadirionta do hata Batak i. Hape mangihuthon panangkasion ni angka pande hata, masuk tu horong hata na mansai mora jala uli do hata Batak. Hombar tu pangalahona, boi do tarbagi tolu hata batak i, i ma adong hata batak maninggoring, adong hata andung, adong hata batak siganup ari.  Angka hata batak maningoring, ima angka hata batak naung tumua na so apala somal be dipangke siganup ari.;, israna ni angka goargoar ni tingki, goargoar ni  ari, goargoar ni bulan, na so pola sude umbotosa, asing ni angka natuatua dohot angka na malo ni halak batak na jolo.  Di buku Bibel na marhata Batak Toba (ima Padan na Imbaru na disalin IL Nommensen taon 1870 an sian hata Gorik dohot Padan Na Robi na disalin PH Johnannsen sian Hata Heber taon 1890 an), mansai godang do dapot disi hata Batak maninggoring na so pola dipangke be di tingkion, gabe mansai maol antusan. Tiruanna hata “silumaksaijur” na marlapatan parbue ni bortian na mansai poso do pe (embrio),  “santi balatuk” marlapatan marria manang marpungu laho padoshon tahi di sasada siulaon, dohot angka na asing do pe. Hira so piga be na boi mangantusi i anggo so dibereng kamus hata batak.
Angkup ni i adong do hata andung, ima hata na dipangke angka na malo mangandung laho mangandungkon sidangolonna. Molo angka na malo mangandung, mansai uli do andungna i begeon, lengenlengen sipareon umbegsa, pola manorusi tu roha. Di hasomalan mangandung on do berengon naung mago haulion ni hata batak i, ai ndang piga be halak batak na malo mangandung. Hata andung ndang  pola dipangke i siganup ari. Mansai halus do hata andung i begeon. Isara ni hata andung ni among i ma parsinuan, anak: sinuan tunas, boru: sinuan beu,  inong:   pangintubu, sinonduk (suami): siadopan, lae (eda): silancapon, dohot angka na asing. Hata batak siganup ari, ima angka hata na somal dipangke di angka panghataion siganup ari, di parsaoran tu dongan. Torop hata batak siganup ari on, nunga marsampur dohot angka hata na ro sian duru.

Taringot tu hamoraon ni hata batak, tarida do i na adong sipata sampe tolu manang opat hata manang pandohan na sarupa lapatanna.  Tiruanna,  baba hata na sarupa tusi ima:  pamangan, simangkudap. Ngingi hata na sarupa ima:   ipon, pangalo. Obuk, hata na sarupa ima:   jambulan, sitarupon. Tangan ima botohon, simangido, dohot  lan angka na asing do pe.
Umbahen na lam mago deba hata batak, i ma ala lam tarbatas pamangkena, lumobi di na lam bidang parsaoran dohot pardomuan ni halak Batak tu suku manang bangso na sing. Alani lam mago sadasada ma hata batak i, ujungna diparkirahon halak boi do i di sada tingki gabe mago. Alai molo mago hata batak,  bangso Batak pe dohot sandirina do mago, mago budaya batak songon i dohot adat batak i, ai hata batak ido sada tanda ni hadirion ni bangso batak i, songon i dohot budaya nang adat batak i.  Tung so boi do tabayangkon, pardalanan ni adat batak so mamangke hata batak.  Asa marlapatan angka umpasa batak na mansai uli i ingkon dihata batak do i dihatahon. Umpasa i adong na marrumang sintasinta, pangidoan manang tangiang, tu Na marhuaso di ginjang ni saluhutna, adong na patoguhon ruhut paradaton dalihan na tolu ni halak Batak.

Antong aha do sihanenonta asa unang mago hata Batak i?
Parjolo, ingkon tangkas do taargahon jala tahaholongi hata batak i songon dia panghaholonginta di dirinta songon bangso batak, ai bagian ni hadirion (identitas) ni bangso batak do hata batak i. Unang lea rohanta di hata batak, ai molo learohanta di hata batak na mangaleai dirinta sandiri do hita disi.
Paduahon, tapangke ma ganup ari hatabatak i, di tongatonga ni bagasta, tu anakhon manang keluarga, songon i nang di angka parsaoran tu sama hita halak batak. Unang maila hita marhata batak, ai molo maila hita marhata batak, tontu maila ma hita maradophon dirinta sandiri. Asa boi martahan hata batak i, ingkon na sai dipangke do, jala molo so dipangke be ujungna gabe mate ma.
Patoluhon, Taguruhon ma hata batak i dohot denggan. Na jolo di bona pasogit (hitaan), sian mulai Singkola Rayat (SR), sahat tu Sekolah Menengah Pertama (SMP) masuk bagian ni mata parsiajaran do hata batak, songon i dohot surat batak. Godang do angka buku sijahaon na disurat di hata batak dohot surat (aksara) batak. Di kalas opat SR, niingot do pe iba sandiri, nunga dos maloniba  manjaha buku sijahaon hata batak na marsurat batak dohot buku sijahaon na marsurat latin. Di SMP dipabagas ma i muse, songon dia pamangkeon ni hata batak i dohot panurathonna. Di tingkion ndang binoto manang na adong dope parsiajaran hata batak i di SD sahat tu SMP di bonapasogit. Alai di bonapasogit pe siganup ari binereng di angka tingki na parpudion, angka dakdanak pe nunga marhata Indonesia, jala natoras pe tu angka anakhonna pe nunga marhata Indonesia. Hape bonapasogit nama sasintongna na diharaphon boi marpartahanhon hata batak i. Alai molo di bona pasogit pe ndang sadia be marpangke hata batak i tu angka sundut na umposo, gabe ninna roha ma, boha nama ulaning hata batak i muse di pudian ni ari. Anggo di parserahan, ndang tagamon be adong parsiajaran hata batak di parsingkolaan. Alai dison ma ra natoras, dohot angka lembaga manang institusi na adong hubunganna tu habatahon  boi mangajarhon hata batak i tu angka sundut na umposo.   
Paopathon, sada institusi na dihirim boi di tongatonga ni halak batak boi manorushon hata batak i i ma Huria, lumobi Huria Kristen Batak Protestan (HKBP), na adong goar Batak di bagasanna, marhite pamangkeon na tangkas di hata batak i. Boi ma dipartahanhon marhite parmingguon, singkola minggu, parguru malua, sermon, dohot jamita. Alai songon na taboto, ndang polin be HKBP mamangke hata batak, di parmingguon jamita dohot angka rumang ni panghobasion na asing. Molo adong dua hali parmingguon di gareja, sada nunga na marhata Indonesia, sada nari ma marhata batak. Na marhata batak i pe, sipata ndang polin be hata batak dipangke, nunga dipasaorsaorhon  tu hata na asing isara ni hata  Indonesia,lumobi di jamita. Boi i masa na songon i, ala parjamita i pe, olo do ndang apala “fasih” be marhata batak, ia so i ala didok roha ni pandita boi ummura mangihuthon jamita i angka parminggu na so apala pas be marhata batak. Anggo didok roha nian, molo marhata Indonesia parmingguon i, bulus ma polin hata Indonesia dipangke, jala molo marhata batak bulus ma polin hata batak dipangke, unang dipasaorsaorhon tu hata na asing. Na baruon, molo disurat pe tingting huria, disurat do i di hata batak, alai anggo nuaeng nunga disurat di hata Indonesia. Jadi alani i ndang apala boi be nang huria hibul pateanhon hata batak i tu angka ruas ni huria lumobi tu angka  sundut na umposo.
Palimahon, Institusi na asing na boi diharaphon laho manorushon hata batak on, i ma angka “lembaga-lembaga” paradaton dohot budaya batak, songon i dohot angka  punguanpunguan marga, asa boi nian polin mamangke hata batak i di angka ulaon, manang “kegiatan” na pinatupana di tongati-tonga ni halak batak.

            Songon i ma saotik pamingkirion sian iba sahalak naung tardok natuatua di halak batak, na boi mangantusi jala manghangoluhon hata batak dohot budaya batak i do pe, hira  panungguli ni rohanta, songon dia do panapanta taringot tu hata batakta on, jala dia ma sibahenonta asa boi nian martahan hata batak on. Arop do roha adong angka alus dohot pamingkirion na boi pauliulihon habatahonta i. Tahaporseai do na silehonlehon ni Debata do nang hata dohot budaya batak i di hita bangso batak. (Pdt MSM Panjaitan, pendeta HKBP emeritus ).


Tidak ada komentar:

Posting Komentar